اشاره :
و اما حق کسى که از تو پند و نصیحت مىخواهد آن است که به اندازهاى که مىبینى استحقاق و ظرفیت پذیرش دارد، او را خیرخواهانه اندرز دهى و از راهى وارد سخن شوى که به گوشش خوش آید و به اندازه کشش عقل و فهمش، برایش سخن بگویى، زیرا هر عقلى را نوعى سخن لازم است که آن را مىفهمد و مىپذیرد و باید روش تو مبتنى بر مهربانى و رحمت و دلسوزى باشد.
ولاقوه الا بالله.
نصیحت به معنى پند، اندرز، خیرخواهى و خیراندیشى به دور از هرگونه فریب و ایهام است. از برخى احادیث و روایات بر مىآید که وظیفه یک مسلمان آن است که در تمام کارهایش نسبت به جامعه چه اسلامى و چه غیر اسلامى و حتى نسبت به کسانى که با آنها اختلاف دارد خیرخواهى و خیراندیشى داشته باشد، زیرا هدف آن است که این گونه ارزشهاى اخلاقى در جامعه حکمفرما شود.
ارزشهاى اخلاقى فى نفسه امرى پسندیده و مطلوب انسانها است و ترویج و توسعه و نهادینه کردن آنها و تعامل با مردم صرف نظر از عقاید و ادیان آنها و یا اختلافاتى که با آنها وجود دارد، هدف و مرام رسالتهاى آسمانى است.
امام صادق(ع) فرمود: امانت کسى را که به تو اعتماد کرده و خواهان خیرخواهى و نصیحت از توست به او باز گردان، حتى اگر قاتل امام حسین(ع) باشد.
از برخى احادیث شریف چنین برمى آید که ارائه پند و اندرز و مشورت، حقى است که برعهده افراد قادر بر این کار گذاشته شده است. حتى در برخى احادیث علاوه بر این موضوع، تأکید شده که انسان باید هم و غمش این باشد که در انجام کارها، خیرخواهى و نصیحت دلسوزانه به جامعه را سرلوحه کار خویش سازد و از هرگونه فریب و حیله ورزى در این باره دورى کند.
در حدیثى مىخوانیم: «حق مومن بر مؤمن این است که در حضور و غیابش نسبت به او خیرخواهى دلسوزانه داشته باشد همان طور که براى خویش خیرخواهى دارد» ؛ از رسول خدا(ص) نیز روایت شده: «بالاترین جایگاه در نزد خدا در روز قیامت از آن کسى است که در روى زمین بیشترین خیرخواهى و نصیحت را نسبت به مردمان داشته باشد».
در خصوص پند و اندرز دادن به کسى که در موضوع یا کارى مشخص طالب نصیحت است، در احادیث تأکیدهاى بیشترى صورت گرفته و آمده است که اگر کسى توان ارائه نصیحت و اندرز به طالبان آن داشته باشد اما از این کار امتناع ورزد و یا در ارائه نصیحت دلسوزانه و خیرخواهانه تساهل و کوتاهى بنماید، دچار عقوبتى سخت خواهد شد.
رسول خدا فرمود: «کسى که برادر دینىاش با او مشورت کند اما او پند و اندرز دلسوزانه به او ندهد خدا عقلش را از او مىگیرد.»
نحوه تعامل با نصیحتخواه
طبیعى است که آموزههاى امام سجاد(ع) در خصوص موضوع مورد بحث همسو و هماهنگ با نگرش اسلام درباره حق نصیحت باشد، اما نکتهاى که امام روى آن تأکید مىکند، کیفیت ارائه نصیحت و اندرز است که در این کار باید سطح و ظرفیت نصیحت خواه و میزان عقل و فهم و درک او را در نظر گرفت و این وظیفه نصیحت کننده است که از علم و آگاهى و تجربه بیشترى برخوردار است. این همان شیوهاى است که ادیان آسمانى در مخاطب قرار دادن مردم به کار بستهاند و رفتارى است که انبیا در تبلیغ رسالت دینى خود در پیش گرفتهاند. در این باره رسول خدا(ص) در حدیثى معروف به صراحت فرمود: «ما پیغمبران، با مردم به اندازه عقلهایشان، سخن مىگوئیم» این شیوه، شیوهاى حکیمانه و به مصداق هر چیزى را در جاى خود نهادن است. در این باره گفته شده: حکمت را از اهل آن باز ندارید که در حق آنان ظلم کردهاید و در اختیار افراد ناشایست هم قرار ندهید که به حکمت ستم نموده اید. از این رو امام زین العابدین(ع) مىفرماید: «هر عقلى را نوعى سخن لازم است که آن را مىفهمد و مىپذیرد».
نکته آخر اینکه سخن نصیحت کننده باید آمیخته با رافت و مهربانى و نرمى باشد زیرا با این روش، نصیحتها و اندرزهاى او براى شنونده جذاب و خوشایند خواهد شد و همین شیوه به نوبه خود در احیاى این رفتار اجتماعى موثر خواهد بود؛ رفتارى که نقش مهم در اصلاح اندیشهها، رفع شبهات و تردیدها و آگاهى بخشى به افراد ناآگاه ایفا مىکند.
